Boek 8

Samenvatting

Lotte en Anna zijn tweelingzussen, maar al sinds hun zesde zijn ze niet meer bij elkaar. Ze ontmoeten elkaar in het begin van het boek in het thermale instituut in Spa tijdens een kuur. Ze leiden beide aan dezelfde ziekte, artrose. Eerst wil Lotte niets van Anna weten, omdat Lotte het Anna kwalijk neemt dat ze medelijden met zichzelf heeft vanwege de tweede wereldoorlog, maar wanneer ze de ervaringen van de oorlog en hun verder leven met elkaar delen verandert dat.

Toen ze zes jaar waren overleed hun vader. Hun moeder was al eerder overleden. Ze werden van elkaar gescheiden. Anna moest mee naar Duitsland, zodat ze daar kon werken. En Lotte, die toen al ziek was, ging in Nederland wonen.

Het verhaal van Anna speelt zich af in Duitsland in de periode in en rond de tweede wereldoorlog.
Anna werd meegenomen door haar grootvader, die in het Teutogerwald woonde. Zij groeide op in een primitief boers en katholiek klimaat. Haar grootvader overleed echter al snel. Zij werd toen opgevoed door haar oom en tante, maar die mishandelden haar . Een jonge pastoor ontfermt zich dan over haar en zorgt ervoor dat ze door de kinderbescherming wordt opgevangen. Later wordt ze in een nonnenschool geplaatst. Na deze school ging zij werken bij Frau Stolz. Zij was echter niet tevreden over Anna en gaf haar veel commentaar. Anna deed wel erg haar best en kon het commentaar niet meer aanhoren en vertrok daarom.
Ze kon gaan werken bij Frau von Garlitz. Terwijl ze daar werkte ontmoette ze Martin Grosalie. Ze trouwde met hem, maar hij moest in het leger, want de tweede wereldoorlog was toen al uitgebroken. Anna zag hem daardoor maar heel weinig. Op een dag schreef hij dat ze ontslag moest nemen bij Frau von Garlitz en dat ze naar hun huis in Wenen moest gaan. Daar was het veiliger.
Ze nam ontslag en ging naar Wenen. Ze kreeg toen te horen dat Martin was overleden. Martin wilde graag dat ze, als hij dood was, in een Lazaret als rode kruis zuster ging werken. Dat deed ze, maar ze werd daar helemaal overwerkt. Er waren namelijk heel erg veel gewonde soldaten die aan het front gewond waren geraakt.
Toen de oorlog voorbij was, kwam ze via Ilsa (een andere zuster bij het Rode Kruis) in contact met een vrouw waar ze kon gaan werken, maar die vrouw vond dat Anna te goed was om de vieze klusjes die ze voor haar had op te knappen en ze wist nog wel een adres bij een gepensioneerde lerares. De lerares vond dat ze voor een beroep moest gaan leren wat ze leuk vond, dus ze ging een opleiding volgen om bij de kinderbescherming te kunnen werken.

Het verhaal van Lotte speelt zich af in Nederland, uiteraard ook in en rond de tijd van de Tweede Wereldoorlog, zij waren immers tweeling.
Lotte werd geadopteerd door een Nederlands gezin, waar de vader overduidelijk de baas was. Ze bracht de tijd door met zingen voor de radio. Zij had nog drie zusjes.
Ze verlangde er erg naar om Anna terug te vinden en ze schreef haar ook vaak, maar ze kreeg nooit brieven terug. Net voor de oorlog besloot ze haar op te zoeken. Anna werkte toen bij Frau von Garlitz en ze had het erg druk. Ze had eigenlijk geen tijd voor Lotte en ze waren nogal van elkaar vervreemd. Vlak voor de oorlog kreeg Lotte een vriend, maar hij werd opgepakt bij een razzia en ze heeft hem nooit meer terug gezien.
In de oorlog nam hun gezin onderduikers op. In die tijd werd ook Lottes moeder heel ziek. Haar vader was voor de oorlog ook al heel ziek geweest, maar hij had het overleefd. Haar moeder werd gelukkig ook weer beter. Nog voor het einde van de oorlog trouwde Lotte met Ernst Goudriaan, een van de onderduikers.

Lotte en Anna vertellen elkaar uitgebreid overal de dingen die ze hebben meegemaakt in hun leven. In het begin kon Lotte niet begrijpen en geloven dat gewone Duitsers ook onder de oorlog te lijden hadden. In de laatste week van de kuur overlijdt Anna in een bad met veenturf en toen beseft Lotte hoeveel ze in die paar weken weer van Anna was gaan houden.

Personages

Lotte Goudriaan-Bamberg

Ene helft van de tweeling. Opgegroeid in Nederland, getrouwd met een Joodse man (Ernst) en zeer wantrouwend tegenover Duitsers en hun excuses “dat ze het niet wisten”. Heeft tijdens de oorlog Joden helpen onderduiken, heeft een Joodse geliefde (David) verloren en wil geen sympathie voor ‘de andere kant’ voelen. Heeft een naar omstandigheden goed leven gehad, hoewel ze als kind nogal ziekelijk was. Lotte is een ‘flat character’ omdat ze zich niet erg ontwikkelt gedurende het verhaal. Ze weigert Anna’s realiteit te accepteren ten opzichte van haar eigen tot Anna onverwachts sterft.

Anna Grosalie-Bamberg

Andere helft van de tweeling. Opgegroeid in een boerendorp in Duitsland. Fysiek en geestelijk mishandeld, via een klooster en een opleiding tot huishoudster in dienst gekomen bij een adellijke familie. Weduwe van Martin, een nazi. Werkte na de dood van haar man als rode kruis zuster voor de nazi’s. Staat voor de diep droeve wanhoop en pijn van het Duitse volk. Probeert Lotte deze menselijke kant van het verhaal in te laten zien, maar stuit op een muur van wrok en onbegrip. Sterft aan hartfalen. Anna is een ‘round character’ omdat ze zich ontwikkelt gedurende het verhaal. Ze begint als hartwerkend maar wereldvreemd boerenmeisje en slaat zich door het leven tot een vrouw die zo goed als alle slechts van de wereld gezien heeft, verloren heeft wat ze liefhad en ontworteld is, maar de wereld duidelijk kent. Ze is een harde werkster en probeert redelijk te zijn ondanks alle onrecht waar ze getuige van is, maar alle ontberingen hebben haar toch verbitterd gemaakt. Ze komt er op zeker moment achter dat haar oom jarenlang heeft gedaan alsof ze achterlijk was om haar thuis te kunnen houden van school: daarom liet hij haar ook steriliseren, want achterlijken mochten geen kinderen krijgen - deden ze dat wel, dan zou dat het Arische ras verpesten.

Ernst Goudriaan

Joods vioolbouwer. Duikt tijdens de oorlog met zijn familie bij Lotte’s familie onder. Weet tijdens een inval door de nazi’s de commandant zo in te palmen dat de rest van de familie niet ontdekt wordt, en de nazi’s weer vertrekken. Trouwt met Lotte.

Oom Heinrich

Heinrich is een slap persoon. Hij houdt eigenlijk wel van Anna maar is zo stom geweest met Martha te trouwen en doet niets tegen diens gedrag tegenover Anna. Hij mishandelt Anna in een opwelling zo erg dat ze de rest van haar leven onvruchtbaar blijft.

Tante Martha

Martha is een geestelijk zieke vrouw die geniet van de geestelijke en fysieke mishandeling van Anna, en zich daar dan ook ten volle voor inzet. Schoolvoorbeeld van de slechte stiefmoeder.

Pastoor Jacobsmeyer

De man die Anna redt uit de klauwen van tante Martha. Jacobsmeyer is pastoor in het dorp waar Anna opgroeit en mag haar graag. Hij steunt haar en geloofd in haar, en is daardoor een belangrijk personage in haar leven, al is het op de achtergrond.

David

Leider van het koor waar Lotte bij zit. De twee worden verliefd en hij hint op een huwelijk, maar Lotte houdt de boot af omdat ze zichzelf nog wat jong vindt. David wordt tijdens een razzia opgepakt voor ze zich kunnen verloven en sterft.

Titelverklaring

De titel van het boek slaat op de twee hoofdpersonages van het boek, Anna en Lotte, de tweelingzussen die na een lange tijd weer herenigd worden.

Motto

Die Welt ist weit, die
Welt ist schön, wer
weiss ob wir uns wiedersehen.

Dit motto (vrij vertaald: de wereld is groots en mooi, wie weet of wij elkaar ooit terugzien) verwijst aan de ene kant naar de scheiding van Lotte en Anna na de dood van hun ouders en de onzekerheid of de twee zusjes elkaar ooit terug zullen zien. Aan de andere kant denk ik dat het motto ook verwijst naar de Lotte en Anna die elkaar in het kuuroord tegenkomen. De kloof tussen hen is zo groot (de een trouwt bijvoorbeeld met een jood, de ander met een nazi) en hun optiek op de oorlog is ook zo verschillend dat het maar de vraag is of ze ooit nog ‘elkaar terugzien’ of ‘bij elkaar komen’. Dit terwijl ze vroeger onafscheidelijk waren, denk aan het stukje waarin in Anna haar arm breekt.

Tijd

De tijd zit het verhaal vrij complex in elkaar. Er lopen twee tijdlijnen langs elkaar heen: de tijdlijn van Lotte en Anna vanaf hun kindertijd tot kort na de beëindiging van de Tweede Wereldoorlog: dit is ongeveer twintig jaar. De gebeurtenissen in deze lijn worden grotendeels chronologisch verteld, hoewel er ook af en toe herinneringen aan hun kindertijd in worden verwerkt. De tweede tijdlijn begint zo’n vijftig jaar na het einde van de oorlog, wanneer Lotte en Anna – inmiddels allebei oud – elkaar weer tegenkomen in een kuuroord. Deze tijdlijn duurt twee weken, tot het moment dat Anna overlijdt. Hier begint het boek ook mee en vanaf die eerste ontmoeting druppelen de flashbacks langzaam binnen en halen Lotte en Anna steeds meer herinneringen op, waarbij ze erachter komen hoe hun levens zijn geweest en steeds meer ontdekken over elkaars visie op de oorlog.

 

Literatuurgeschiedenis 

Het boek speelt zich zowel voor, tijdens en na de tweede wereldoorlog af. Het is gebaseerd op een waargebeurd verhaal.

Ruimte

Het verhaal speelt zich op verschillende plaatsen af. Ze ontmoeten elkaar in het kuuroord Spa, in Belgi?. De verhalen over vroeger spelen zich bij Anna op verschillende plaatsen in Duitsland af, en een korte periode in Polen. De verhalen van Lotte spelen zich af in Nederland. De verhalen spelen tijdens het interbellum en de Tweede Wereldoorlog. Dit heeft natuurlijk invloeden op het verhaal. Zo moet Lotte onderduikers verbergen en wordt de man van Anna in de oorlog gedood. 

Het verhaal speelt zich af in twee landen: Duitsland en Nederland. Duitsland staat misschien wel centraal als het land waar de roots van de tweeling ligt: ze zijn er geboren en opgegroeid en Anna blijft er de rest van haar leven. Allebei de landen worden vooral geportretteerd zoals het eraan toeging tijdens de Tweede Wereldoorlog: er wordt veel gezegd over bombardementen, militaire posten en veilige en minder veilige plekken. In Nederland staan ook de hongerwinter en het onderduikcircuit centraal. Doordat  Nederland vooral als slachtofferland en Duitsland vooral als superieur land wordt voorgesteld (superieur omdat de oorlog de problemen moet oplossen en juist goed is voor Duitsland, omdat de Duitsers juist dapper zijn dat ze het heft in eigen handen nemen) krijgt de lezer twee verschillende visies op de oorlog. Er wordt ook veel sfeer toegevoegd door de beschrijving van couleur locale: de oorlog komt tot leven door de beschrijvingen van tradities en de manier waarop men leefde, bijvoorbeeld op grote landgoederen of in de hongerwinter.

Thema 

Relatie tussen zussen
Een thema in het boek is onbereikbaarheid tussen zussen; hoe ze ook hun best doen, Anna en Lotte kunnen elkaar niet meer bereiken vanwege de kloof die de geschiedenis tussen hen heeft doen ontstaan. Anna en Lotte waren een hechte tweeling, doordat ze gescheiden worden hebben ze niet de ontwikkeling doorgemaakt die zussen met elkaar doormaken wanneer ze samen opgroeien. Hierdoor is de relatie verstoort en is er wantrouwen. Ze komen niet meer zo dicht bij elkaar als ze ooit waren. De relatie van Lotte en Anna speelt zich af tegen de achtergrond van de Tweede Wereldoorlog met alle problematiek van dien. Zoals dat Lotte een relatie heeft met een Joodse man en Anna met een nazi. Lotte krijgt een kind maar Anna is onvruchtbaar. Lotte krijgt een liefdevolle opvoeding en Anna totaal niet. Al deze contrasten leiden tot een enorme afstand tussen de twee zussen. Ze hebben beiden een totaal ander leven geleid en het enige wat hen bindt is de bloedband. Wanneer ze elkaar weer ontmoeten, hebben ze vrijwel niets om over te praten, behalve hun eigen verhalen - en het begrip voor die verhalen mist. Tussen de zussen in staat niet alleen de Tweede Wereldoorlog, maar ook een koude oorlog: in het Belgische kuuroord is het alsof de oorlog opnieuw wordt uitgevochten, alsof ze opnieuw proberen om in het gelijk te worden gesteld voor hun land. Ze proberen elkaar te overtuigen van de juistheid van hun daden in de oorlog en daarmee symboliseren ze misschien wel de vooroordelen die in de tijd van hun hereniging nog bestonden tussen Duitsland en Nederland, de twee landen die in de oorlog lijnrecht tegenover elkaar stonden en ook jaren daarna nog kampten met grote spanningen.

Motieven 

Jodenvervolging
De vervolging van Joden is erg belangrijk voor het verhaal, voornamelijk voor dat van Lotte. Zij en haar ouders boden namelijk onderdak aan verschillende joden tijdens de oorlog, om hen veilig te houden. Lotte is ook getrouwd met een jood en voor Anna was dat ondenkbaar: zij geloofde het idee dat joden slecht waren voor de samenleving en dat ze er niet thuishoorden. Het is bij haar nooit opgekomen om joden te helpen, terwijl Lotte juist altijd sterk bevlogen is geweest met het onrecht dat joden werd aangedaan.

Coming of age
Coming of age is een belangrijk onderdeel van het verhaal voor zowel Lotte als Anna. Allebei de zussen beginnen hun leven in kinderlijke naïviteit: ze hebben geen idee van wat er gaande is en het enige belangrijke is dat ze samen zijn. Ook wanneer ze van elkaar gescheiden worden, blijven ze nog een tijdje die naïviteit houden: ze zijn te jong om al vraagtekens te zetten bij wat er gebeurt en gaan hun nieuwe leven al snel als vanzelfsprekend zien. Voor Lotte gaat dit zelfs zo ver dat ze haar Nederlandse ouders als haar enige echte ouders gaat beschouwen. Hoe ouder ze worden - en ze groeien op in de periode dat de Tweede Wereldoorlog steeds dreigender en daarna steeds heviger wordt - komen ze steeds meer te weten over de wreedheid van de mens en de gruwelen van de samenleving. Ze moeten vechten voor hun waarden en de persoon die ze worden, heeft alles te maken met de dingen die ze meemaken onder invloed van de oorlog. Ze maken lief en leed mee en zijn ook steeds meer in staat om vragen te stellen bij alles wat er gebeurt en bij wie ze zelf zijn. Doordat ze echter met een vervormd wereldbeeld - dat van hun ouders - opgroeien, ontstaan er al snel vooroordelen.

Wo II: nasleep en verwerking
Belangrijk in het verhaal is de oorlog en hoe mensen daarmee omgaan. Beide zussen hebben een ander uiterste gekozen in hun gedrag tijdens de oorlog maar ook in hun verwerking van de oorlog. Lotte wil 50 jaar na dato nog een soort van wraak nemen voor haar verloren geliefden en lijkt het er eigenlijk niet over te willen hebben. Anna daarentegen kan er na veel denken nuchter en in zekere zin hard over zijn. Allebei hebben ze heel verschillende dingen meegemaakt die nog steeds een groot deel van hun persoonlijkheid in beslag nemen: het is iets wat ze nooit zullen vergeten en als ze elkaar eenmaal teruggevonden hebben, blijkt dat het een nog lang niet afgesloten hoofdstuk is voor hen allebei.

Vooroordelen
Vooroordelen spelen een heel grote rol in het verhaal: ze komen steeds weer terug en vormen grotendeels de basis van de relatie tussen personages. Al heel snel ontstaat in de oorlog het gevoel bij zowel Duitsers als Nederlanders dat alle leden van de tegenpartij slecht zijn, dus dat alle Duitsers joden dood willen hebben en dat alle Nederlanders verantwoordelijk zijn voor bombardementen. Ook in Nederland ontstaat al snel het idee dat iedereen die niet bij het verzet zit, op welke manier dan ook, bij de SS hoort of de Duitsers steunt. Deze vooroordelen steken bovendien ook weer de kop op bij Anna en Lotte wanneer ze elkaar terugvinden: het zinnetje Wir haben es nicht gewusst dat Anna steeds uitspreekt geeft aan dat er eigenlijk maar heel weinig besef van de waarheid was tijdens de oorlog. De vooroordelen over hoeveel Anna en Lotte eigenlijk te maken hadden met de oorlog zorgen ervoor dat ze steeds stuiten op onbegrip en rancune van de ander.

Geweld
Anna en Lotte zitten allebei midden in de oorlog en daar komt veel geweld bij kijken, in alle vormen. Zo is Anna tijdens haar werk bij de familie Von Garlitz getuige van de manier waarop vluchtelingen en gevangenen behandeld worden, maar is zij in haar jeugd ook zelf mishandeld door haar oom en geestelijk mishandeld door haar tante, waardoor ze een harde, onbevreesde vrouw is geworden. Ook militair geweld komt vaak terug: Lottes vriend David komt om nadat hij bij een razzia is gearresteerd en er wordt veel gesproken over bombardementen en strijd aan het front.

Perspectief

Je volgt het verhaal beurtelings door de ogen van Lotte en Anna. Er wordt steeds in de derde persoon verteld. Je beleeft het hetzelfde als de persoon die het vertelt. Dat is nogal makkelijk, want ze hebben zo goed als geen contact met elkaar, dus ze spreken elkaar niet echt tegen.

Het verhaal van De Tweeling wordt verteld in drie delen. Het eerste deel, Interbellum, heeft tien hoofdstukken en gaat vooral over de jeugd van Lotte en Anna, maar ook over de drastische veranderingen die ze doormaken wanneer ze bij elkaar worden weggehaald. Het tweede deel, Oorlog, speelt zich af tijdens de Tweede Wereldoorlog en vertelt ook in tien hoofdstukken hoe Anna en Lotte zich door de verschrikkingen en de ellende heen ploeteren: de een heeft er meer last van dan de ander, maar allebei worden ze erdoor getroffen. Ten slotte gaat het laatste deel, Vrede, over hoe ze hun leven verder hebben ingevuld en draait het ook vooral om de oude Lotte en Anna. In vier hoofdstukken wordt duidelijk wat het nu eigenlijk écht met hen heeft gedaan.

Het perspectief wisselt in alle drie de delen tussen Lotte en Anna: in de personale verteller (derde persoon) wordt één van hen gevolgd in haar leven. Ook wordt er regelmatig naar het heden gesprongen, waar de oude Lotte en Anna over alles met elkaar praten. Hier is vooral Lotte degene uit wier oogpunt het wordt bekeken. Het effect van de perspectiefwisseling op de lezer is best krachtig: het gaat namelijk niet zozeer om het oorlogsgeweld, maar veel meer om hoe de beide zussen in hun totaal verschillende situaties de oorlog zien. Hierdoor krijgt de lezer ook steeds een andere visie voorgespiegeld en dat zorgt er voor dat hij gaat twijfelen aan zijn eigen visie en zich gaat realiseren dat er nog veel meer aan de hand was.

Eindoordeel

Ik vond het vooral een droevig en interessant boek. Het is vrij makkelijk om je in te leven in de personen omdat er veel in dialoog vorm is geschreven. De personages zijn ook goed te begrijpen omdat je echt heel hun achtergrond kent. Je maakt hun in 3 levensfases mee. Als jonge meisjes van 6 jaar, als volwassen vrouwen van rond de 25 en als oude vrouwen van 76 jaar. Het is boeiend om te zien hoe ze veranderen.
Ik vind het mooiste en tevens zieligste stukje dat Anna en Lotte als jonge meisje van 6 uit elkaar worden gehaald. Ook omdat Lotte omdat ze ziek is naar Nederland mag een Anna omdat ze gezond is in Duitsland moet werken.